ចរន្តតតាំងលទ្ធិប្រមាញ់អាណានិគម និងភាពរួមដៃគ្នារវាងប្រទេសនីមួយៗ
ឆ្នាំ1918 ប្រទេសឥណ្ឌា បានស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់អង់គ្លេសយូរជាង 1សតវត្សរ៍
ជំងឺគ្រុនផ្ដាសាយធំអេស្ប៉ាញ បានឆ្លងរាលដាលទៅដល់ប្រទេសឥណ្ឌានៅខែឧសភា ក្នុងឆ្នាំនោះ(1918) ហើយវាបានធ្វើឱ្យកើតមានផលប៉ះពាល់ដល់ប្រជាជនឥណ្ឌាធ្ងន់ធ្ងរជាងជនជាតិអង់គ្លេសដែលរស់នៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌាទៅទៀត។
មានស្ថិតិដែលបានបង្ហាញច្បាស់ថា អត្រាការស្លាប់របស់ជនជាតិហិណ្ឌូវណ្ណៈទាប ស្ថិតក្នុងចំនួន 61.6នាក់ សម្រាប់ចំនួនប្រជាជន 1,000នាក់ ខណៈដែលអត្រាការស្លាប់ក្នុងក្រុមមនុស្សជនជាតិអឺរ៉ុប ស្ថិតក្នុងចំនួន 9នាក់ សម្រាប់ចំនួនប្រជាជន 1,000នាក់ដូចគ្នា។
ជនជាតិឥណ្ឌាដែលមានផ្នត់គំនិតជាតិនិយមខ្លាំង ក៏ឆ្លៀតឱកាសក្នុងអំឡុងពេលដែលសង្គមកំពុងមើលឃើញថា អាណានិគមជនជាតិអង់គ្លេសបានគ្រប់គ្រងចាត់ការលើវិបត្តិរោគរាតត្បាតដែលកំពុងកើតឡើងយ៉ាងខុសឆ្គងនោះ នៅឆ្នាំ1919 សារព័ត៌មាន Young India របស់លោក ម៉ាហាត្មះ ហ្គាន់ធី បានបោះពុម្ពផ្សាយបទវិចារណកឋា រិះគន់អ្នកគ្រប់គ្រងអាណានិគមអង់គ្លេសយ៉ាងពុះកញ្ជ្រោល។
“គ្មានប្រទេសស្លូតត្រង់ណា ដែលរដ្ឋបាលនឹងបណ្ដោយឱ្យស្ថានការណ៍ធ្លាក់ចុះដុនដាបយ៉ាងអាក្រក់ ដោយមិនបានធ្វើអ្វីឱ្យបានច្រើនគ្រប់គ្រាន់ស្មើនឹងរដ្ឋបាលឥណ្ឌាក្នុងអំឡុងពេលដែលកើតរោគរាតត្បាតដ៏អាក្រក់ និងសាងភាពហាយនៈដូច្នេះឡើយ”
ប្រទេស ដែលទោះជាសង្គ្រាមលោកលើកទី1 បានធ្វើឱ្យពិភពលោកកើតការបែងចែកបក្សពួកខាងនយោបាយក៏ដោយ។
ក្នុងឆ្នាំ1923 សន្ធិកបាតប្រជាជាតិ (League of Nation) អង្គការអន្តរជាតិ ដែលនៅពេលក្រោយមក ត្រូវបានជំនួសដោយអង្គការសហប្រជាជាតិ(UN) និងបានបង្កើតអង្គការសុខភាព(Health Organisation) ដែលក្រោយមកបានក្លាយជា អង្គការសុខភាពពិភពលោក(WHO)។
អង្គការនេះ បានសាងប្រព័ន្ធថ្មីមួយឡើង ក្នុងការគ្រប់គ្រងរោគរាតត្បាតរវាងប្រទេស ដែលដំណើរការដោយក្រុមអ្នកប្រកបវិជ្ជាជីវៈជាពេទ្យ ច្រើនជាងជាអ្នកការទូត។
ភាពរីកចម្រើនផ្នែកសាធារណៈសុខាភិបាល
ភាពខូចខាតដែលកើតឡើងបណ្ដាលមកពីរោគរាតត្បាត បាននាំឆ្ពោះទៅរកការអភិវឌ្ឍ និងរីកចម្រើនទៅមុខខាងផ្នែកសាធារណៈសុខាភិបាលរបស់ពិភពលោក។
ក្នុងឆ្នាំ1920 រុស្ស៊ី ជាប្រទេសដំបូងគេ លើពិភពលោកដែលមានប្រព័ន្ធសាធារណៈសុខាភិបាល ដែលផ្ដល់សេវាកម្មដល់ប្រជាជនយ៉ាងពេញលេញ និងគ្រប់គ្នា និងគ្រប់គ្រងចាត់ការដោយរដ្ឋបាលកណ្ដាល មុននឹងប្រទេសដទៃទៀតចាប់ដំណើរការតាមក្រោយ បន្ទាប់ពីនោះមិនយូរប៉ុន្មាន។
អ្នកស្រី ឡូរ៉ា ស្ពីននីយ៍ បានសរសេរនៅក្នុងសៀវភៅបែបវិទ្យាសាស្ត្ររបស់អ្នកស្រីថា “ប្រទេសជាច្រើនបានបង្កើត ឬលើកកម្ពស់ក្រសួងសាធារណៈសុខាភិបាលក្នុងអំឡុងទសវត្សរ៍ទី1920…នេះជាលទ្ធផលដោយផ្ទាល់ដែលកើតចេញពីរោគរាតត្បាត”
អ្នកស្រីអធិប្បាយថា “ការចាត់ចែងធ្វើប្រព័ន្ធសុវត្ថិភាពសង្គមដោយរដ្ឋ បានចាប់កំណើតឡើងពីស្ថានការណ៍មួយនេះ ដោយសារតែមានស្ត្រីមេម៉ាយ ក្មេងកំព្រា និងអ្នកទុព្វលភាព បានកើតឡើងក្នុងចំនួនដ៏ច្រើន”
ការបិទទីក្រុង និងការរក្សាគម្លាតខាងសង្គម ទទួលបានលទ្ធផលល្អនៅពេលនោះ
ថយត្រឡប់ទៅក្នុងអំឡុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ1918 វិញ ទីក្រុងជាច្រើននៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក កំពុងត្រៀមរៀបចំការដើរជាក្រុមដើម្បីឃោសនាលក់ “រូបិយប័ណ្ណសេរីភាព” ដើម្បីយកប្រាក់ទៅធ្វើសង្គ្រាមនៅអឺរ៉ុប។
អ្នកគ្រប់គ្រងរបស់ទីក្រុងហ្វ៊ីឡាដែលហ្វៀ រដ្ឋផេនស៊ីលវេនៀខ្លួនឯង ក៏សម្រេចចិត្តដំណើរការរៀបចំពិធីនេះដែរ បើទោះជាមានទាហានចំនួនជាង 600នាក់នៅក្នុងទីក្រុង បានកើតជំងឺគ្រុនផ្ដាសាយធំអេស្ប៉ាញហើយក៏ដោយ។
ចំណែកនៅទីក្រុងសេនត៍ល្វីស ក្នុងរដ្ឋមីស៊ូរី អាជ្ញាធរបានលុបចោលពិធីទាំងនោះ ហើយបានដាក់បញ្ជាឱ្យប្រើវិធានការផ្សេងៗ ដើម្បីកម្រិតការជួបជុំរួមក្រុមរបស់មនុស្សចំនួនដ៏ច្រើនជំនួសវិញ។
ពេលវេលាកន្លងទៅ 1ខែ ទីក្រុងហ្វ៊ីឡាដែលហ្វៀ មានអ្នកស្លាប់ដោយសារជំងឺគ្រុនផ្ដាសាយធំអេស្ប៉ាញ ជាង 10,000នាក់ ចំណែកទីក្រុងសេនត៍ល្វីសវិញ ស្លាប់មិនដល់ 700នាក់ផង។
ហេតុការណ៍ទាំងនេះ បានក្លាយជាករណីសម្រាប់សិក្សាស្រាវជ្រាវដ៏ល្បីល្បាញបំផុត ដែលបង្ហាញឱ្យឃើញអំពីប្រយោជន៍ល្អពីការប្រើវិធានការរក្សាគម្លាតឆ្ងាយពីគ្នាខាងសង្គម ដើម្បីតស៊ូនឹងរោគរាតត្បាត។
ក្រៅពីនេះ ក្រុមអ្នកសេដ្ឋសាស្ត្រ ពីមហាវិទ្យាល័យ ព្រីនស្តុន ថែមទាំងបានធ្វើការសិក្សាវិភាគ ពីការប្រើវិធានការបិទទីក្រុងក្នុងឆ្នាំ1918 និងបានរកឃើញភ័ស្តុតាងបញ្ជាក់ថា ទីក្រុងដែលប្រើវិធានការបិទទីក្រុងដែលម៉ឺងម៉ាត់ជាង អាចស្ដារខ្លួន និងស្រង់សេដ្ឋកិច្ចឡើងវិញបានយ៉ាងឆាប់រហ័សជាង ក្រោយវិបត្តិរោគរាតត្បាតបានបញ្ចប់។
សូមរង់ចាំអានបន្តនៅថ្ងៃស្អែក…
ប្រភព៖ សារព័ត៌មានបរទេស
>ប្រវត្តិសាស្ត្រ ដែលមនុស្សគួរតែដឹង…តើកូវីដ-19 និងការឆ្លងរាលដាលរបស់ជំងឺគ្រុនផ្ដាសាយធំអេស្ប៉ាញកាលពីអតីតកាល ផ្លាស់ប្ដូរពិភពលោកយ៉ាងណា?
>ប្រវត្តិសាស្ត្រ ដែលមនុស្សគួរតែដឹង…តើកូវីដ-19 និងការឆ្លងរាលដាលរបស់ជំងឺគ្រុនផ្ដាសាយធំអេស្ប៉ាញកាលពីអតីតកាល ផ្លាស់ប្ដូរពិភពលោកយ៉ាងណា?(ត…)
សហរដ្ឋអាមេរិកគឺជាសម្បុកមេរោគធំជាងគេក្នុងពិភពលោក ដោយមានអ្នកជំងឺសរុប 1,210,356នាក់ កើន23,321នាក់បើធៀបនឹងមុននេះមួយថ្ងៃ។ អ្នកស្លាប់ថ្មីនៅប្រទេសនេះមាន935នាក់ ធ្វើឱ្យតួលេខអ្នកស្លាប់សរុបកើនដល់64,494នាក់។
បុព្វបុរសរបស់អ្នកស្រីអារ៍ណូលខ្លួនឯង ក៏ជាជនរងគ្រោះរបស់ជំងឺគ្រុនផ្ដាសាយធំអេស្ប៉ាញដែលឆ្លងរាតត្បាតក្នុងប្រទេសសហរាជាណាចក្រ(UK) ដែរ។ អ្នកស្រីបាននិយាយថា “នៅក្នុងប្រទេសជាច្រើន ស្ទើរលែងមានបុរសវ័យកំលោះនៅសេសសល់ឱ្យបន្តដំណើរការមុខជំនួញរបស់គ្រួសារ ធ្វើស្រែចម្ការ ហ្វឹកហាត់វិជ្ជាជីវៈ ធ្វើពាណិជ្ជកម្ម រៀបការ និងមានកូនមកស្នងត្រកូល ជំនួសប្រជាជនដែលបានដួលស្លាប់អស់ជាច្រើនលាននាក់នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះទៀតផង”។ អ្នកស្រីបន្តថា “ការខ្វះខាតមនុស្សប្រុសដែលមានគុណសម្បត្តិស័ក្តិសម បាននាំឆ្ពោះទៅរកបញ្ហាដែលគេហៅថា “ក្រមុំសៅកែ” ដែលធ្វើឱ្យមនុស្សស្រីជាច្រើនលាននាក់ មិនអាចស្វែងរកគូគ្រងដែលស័ក្តិសមល្មមនឹងខ្លួនបាន”។
អ្នកស្រី ប្ល៊ែកប៊ើន បានបន្ថែមទៀតថា “មានភ័ស្តុតាងដែលបង្ហាញឱ្យឃើញថា ជំងឺគ្រុនផ្ដាសាយធំអេស្ប៉ាញកាលពីឆ្នាំ1918 បានផ្ដល់ផលដល់សិទ្ធិស្ត្រីនៅក្នុងប្រទេសជាច្រើន”
លទ្ធផលការវិភាគក្នុងប្រទេសសហរាជាណាចក្រ(UK) និងប្រទេសប្រេស៊ីល បានរកឃើញថា ទារកដែលកើតក្នុងឆ្នាំ1918-1919 នៅមានសញ្ញាតិចតួចណាស់ក្នុងការបានទទួលការជួលឱ្យធ្វើការជាផ្លូវការ ឬបានទទួលការសិក្សារៀនសូត្រដល់កម្រិតឧត្ដមសិក្សា។
ប្រភព៖ Reuters, CNN
