អាមេនី និងអាហ្សែបែហ្សង់ ផ្ទុះអាវុធដាក់គ្នា តើមកពីមូលហេតុ​អ្វីខ្លះ?

ភាពតានតឹងមិនលេចធ្លោដែលកើតឡើងអស់ជាច្រើនទសវត្សរ៍រវាងប្រទេសអាមេនី (Armenia) និងប្រទេសអាហ្សែបែហ្សង់ (Azerbaijan) ទាក់ទងនឹងបញ្ហាដែនដីបំបែកខ្លួន បានផ្ទុះឡើងខ្លាំងក្លា និងបានក្លាយទៅជាសង្គ្រាមតូចមួយកាលពីថ្ងៃទី27កញ្ញា2020។

កងទ័ពនៃប្រទេសអាមេនី និងប្រទេសអាហ្សែបែហ្សង់ កាលពីចុងសប្ដាហ៍កន្លងទៅ បានផ្ទុះអាវុធដាក់គ្នាយ៉ាងខ្លាំងក្លា ក្នុងគ្រាប្រទេសទាំងពីរបានចោទដាក់គ្នាថា បានវាយប្រហារមុនទៅលើគោលដៅនានានៅតំបន់ណាហ្គូរណូ-ការ៉ាបាក់ (Nagorno-Karabakh)។ ការវាយប្រហារតាមផ្លូវអាកាស និងការបាញ់កាំភ្លើងធំដាក់គ្នា បានបណ្ដាលឱ្យមានការខូចខាតយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដល់ភាគីទាំងសងខាង ក្នុងនោះមានរថក្រោះ រថពាសដែក និងក្រុមការពារដែនអាកាសជាច្រើនត្រូវបានបំផ្លាញ ខណៈដែលប្រជាជនជាច្រើននាក់ក៏ត្រូវស្លាប់ និងរងរបួសផងដែរ។

តំបន់ ណាហ្គូរណូ-ការ៉ាបាក់ គឺជាប្រភពនៃភាពតានតឹងដែលកើតឡើងអស់រយៈពេលជាច្រើនទសវត្សរ៍មកហើយ រវាងសាធារណរដ្ឋទាំងពីរដែលធ្លាប់ស្ថិតក្នុងការគ្រប់គ្រងរបស់សហភាពសូវៀតនេះ។ ណាហ្គូរណូ-ការ៉ាបាក់ ស្ថិតក្នុងតំបន់ភាគនិរតីនៃប្រទេសអាហ្សែបែហ្សង់ ប៉ុន្តែប្រជាជននៅក្នុងតំបន់នេះ ភាគច្រើនគឺជាជនជាតិអាមេនី ដែលកន្លងមកពួកគេតែងតែព្យាយាមបំបែកខ្លួនពីអាហ្សែបែហ្សង់ ដើម្បីបង្រួបបង្រួមជាមួយប្រទេសអាមេនី។

ភាពតានតឹងនៃជម្លោះដណ្ដើមទឹកដីរបស់ប្រទេសអាមេនី និងអាហ្សែបែហ្សង់ បានកើតឡើងយ៉ាងស្ងាត់ស្ងៀមអស់ជាច្រើនឆ្នាំ ហើយបានឡើងដល់ចំណុចកំពូល នៅពេលដែលប្រទេសទាំងពីរវាយប្រហារគ្នាកាលពីខែកុម្ភៈ1988 ខណៈដែលស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់សហភាពសូវៀត និងបានអូសបន្លាយដល់ខែឧសភាឆ្នាំ1994 បន្ទាប់ពីសហភាពសូវៀតបានដួលរលំ។ ក្រោយរយៈពេល6ឆ្នាំ សង្គ្រាមក៏បានបញ្ចប់ បន្ទាប់ពីមេដឹកនាំរបស់អាមេនី អាហ្សែបែហ្សង់ ណាហ្គូរណូ-ការ៉ាបាក់ និងរុស្ស៊ី បានចុះកិច្ចព្រមព្រៀងឈប់បាញ់ នៅទីក្រុងម៉ូស្គូ កាលពីថ្ងៃទី15ឧសភា ឆ្នាំ1994។

ក្រោយពីកិច្ចព្រមព្រៀងឈប់បាញ់ត្រូវបានចុះហត្ថលេខា តំបន់ ណាហ្គូរណូ-ការ៉ាបាក់ ត្រូវបានទទួលស្គាល់ថាជាដែនដីរបស់ប្រទេសអាហ្សែបែហ្សង់ ក៏ប៉ុន្តែប្រទេសនេះ ហាក់មិនអាចអនុវត្តសិទ្ធិគ្រប់គ្រងនៅលើដែនដីនេះបាន។ ប្រជាជនអាមេនីនៅក្នុងតំបន់ណាហ្គូរណូ-ការ៉ាបាក់ បានធ្វើប្រជាមតិ និងបង្កើតជា “សាធារណរដ្ឋអាតសាក់ (Artsak)” ឬហៅថា សាធារណរដ្ឋ ណាហ្គូរណូ-ការ៉ាបាក់ (Republic of Nagorno-Karabakh) ដែលមាននិន្នាការផ្ដាច់ខ្លួនចេញពីអាហ្សែបែហ្សង់ ដើម្បីបង្រួបបង្រួមជាមួយប្រទេសអាមេនី។

“សាធារណរដ្ឋ ណាហ្គូរណូ-ការ៉ាបាក់” បានបង្កើតកងទ័ពដោយឡែក និងទទួលបានការគាំទ្រពីអាមេនី ប៉ុន្តែ អាហ្សែបែហ្សង់ មិនទទួលស្គាល់ប្រទេសនេះ និងតែងតែចង់គ្រប់គ្រងរាល់សភាពការណ៍នៅលើដែនដីនេះ។

អាហ្សែបែហ្សង់ ធ្លាប់បានស្នើឱ្យអាមេនី ដកទ័ពគាំទ្រសាធារណរដ្ឋណាហ្គូរណូ-ការ៉ាបាក់ ចេញពីតំបន់ចំនួន7ដែលនៅជុំវិញតំបន់ ការ៉ាបាក់ (Karabakh) ដោយសន្យាថា អាហ្សែបែហ្សង់នឹងចែករំលែកប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ចដល់អាមេនី។ ប៉ុន្តែ អាមេនីមិនទទួលយកការស្នើនោះ បណ្ដាលឱ្យកិច្ចចរចានានាបានធ្លាក់ទៅក្នុងភាពជាប់គាំង។

Thomas de Waal អ្នកជំនាញការនៃតំបន់ Kavkaz (ឬំបន់ Caucasus) បានឱ្យដឹងថា៖ “នេះមិនមែនជាករណីដណ្ដើមទឹកដីតូចតាចនោះទេ តែវាបានក្លាយជាសង្គ្រាមធំទាក់ទិននឹងប្រវត្តិសាស្ត្រ និងអត្តសញ្ញាណនៃប្រទេសទាំងពីរ បណ្ដាលឱ្យមនុស្សប្រមាណជា20,000នាក់បានស្លាប់ និងជាង1លាននាក់ត្រូវជម្លៀសខ្លួន។

កិច្ចព្រមព្រៀងឈប់បាញ់ រវាងប្រទេសអាមេនី អាហ្សែបែហ្សង់ ណាហ្គូរណូ-ការ៉ាបាក់ និងរុស្ស៊ី មិនអាចបញ្ចប់ការផ្ទុះអាវុធដាក់គ្នាទាំងស្រុងរវាងអាមេនី និងអាហ្សែបែហ្សង់ឡើយ។ កាលពីខែមេសា2016 កងទ័ពនៃប្រទេសទាំងពីរបានផ្ទុះអាវុធដាក់គ្នាអស់ជាច្រើនថ្ងៃ ធ្វើឱ្យមនុស្សប្រមាណជា200នាក់បានបាត់បង់ជីវិត ហើយវិះនឹងក្លាយជាសង្គ្រាមធំ។ ប៉ុន្តែ ក្រោយមក ជម្លោះប្រដាប់អាវុធនេះក៏ត្រូវបានសម្របសម្រួលពីភាគីរុស្ស៊ី។

មកដល់ខែកក្កដា2020នេះ ការប៉ះទង្គិចគ្នាក៏បានកើតឡើងម្ដងទៀត នៅពេលកងទ័ពបានបាញ់កាំភ្លើងធំដាក់គ្នា នាំឱ្យទាហានអាហ្សែបែហ្សង់11នាក់ និងទាហានអាមេនី4នាក់បាត់បង់ជីវិត ក្នុងនោះក៏មានមេបញ្ជាការម្នាក់របស់អាហ្សែបែហ្សង់ផងដែរ។

ការផ្ទុះអាវុធដាក់គ្នាកាលពីចុងសប្ដាហ៍មុនបង្ហាញថា ភាពតានតឹងនៃប្រទេសទាំងពីរ ទំនងជាបានឡើងដល់កម្រិតខ្ពស់ថ្មីមួយទៀត ដោយសារប្រទេសទាំងពីរបានបញ្ជូនទាំងរថក្រោះ រថពាសដែក កងកាំភ្លើងធំ និងកងទ័ពអាកាសទៅកាន់តំបន់មានជម្លោះ បើទោះជាមិនទាន់ដឹងច្បាស់ថា ភាគីណាមួយបានបាញ់ប្រហារមុនក៏ដោយ។

កងទ័ពនៃប្រទេសទាំងពីរ បច្ចុប្បន្នសុទ្ធតែមានអាវុធដែលអាចវាយប្រហារដល់រដ្ឋធានីរបស់ប្រទេសនីមួយៗ ប៉ុន្តែប្រការនេះមិនទាន់ត្រូវបានប្រើប្រាស់ក្នុងការប្រយុទ្ធគ្នាកាលពីឆ្នាំ2016នៅឡើយ។ អ្នកជំនាញអះអាងថា ការផ្ទុះអាវុធដាក់គ្នាលើកនេះ មានសភាពធ្ងន់ធ្ងរជាងកាលពីខែកក្កដាកន្លងទៅ ព្រោះតែប្រទេសទាំងពីរ ហាក់មិនព្រមបន្ទន់ឥរិយាបថ។

យោងតាមអ្នកជំនាញការ Tom Rogan មកពី Washington Examiner មូលហេតុមួយផ្សេងទៀតដែលនាំឱ្យជម្លោះប្រដាប់អាវុធរវាងប្រទេសអាហ្សែបែហ្សង់ និងអាមេនី លើកនេះ មានភាពស្មុគស្មាញជាងមុន នោះគឺដោយសារតួនាទីប្រកបដោយប្រវត្តិសាស្ត្រនៃប្រទេសទួរគី ដែលនៅជាប់ព្រំដែនភាគខាងលិចនៃប្រទេសអាមេនី។

ប្រទេសទួរគី តាំងពីយូរយារមកហើយ បានសម្ដែងការខឹងក្រោធខ្លាំង បន្ទាប់ពីអាមេនីប្រកាសថា ចក្រភពអូតូម៉ង់ (Ottoman Empire) បានប្រព្រឹត្តអំពើប្រល័យពូជសាសន៍សំដៅលើជនជាតិអាមេនីក្នុងចន្លោះឆ្នាំ1914ដល់ឆ្នាំ1923 បណ្ដាលឱ្យពលរដ្ឋអាមេនីប្រមាណ1.5លាននាក់បានស្លាប់។ ការចោទប្រកាន់នេះបានធ្វើឱ្យប្រធានាធិបតី Recep Tayyip Erdogan ដែលជាអ្នកមានមហិច្ឆតាកសាងកេរ្តិ៍ឈ្មោះជា “កងកម្លាំងការពារសីលធម៌ក្នុងតំបន់”។

អាហ្សែបែហ្សង់ តាំងពីយូរមកហើយ គឺជាសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ទួរគី។ បន្ទាត់ព្រំដែនវែងដែលជាប់ជាមួយអាមេនី អនុញ្ញាតឱ្យទួរគីអាចដាក់សម្ពាធទៅលើប្រទេសនេះដើម្បីគាំទ្រដល់សម្ព័ន្ធមិត្តអាហ្សែបែហ្សង់របស់ខ្លួន នៅក្នុងការផ្ទុះអាវុធដាក់គ្នាជាមួយនឹងអាមេនី។

ប្រភពព័ត៌មានមួយចំនួនបានរាយការណ៍ថា កងទ័ពទួរគីបានបញ្ជូនយន្តហោះគ្មានមនុស្សបើក (UAV) ដែលបំពាក់ដោយអាវុធទំនើប វាយប្រហារទៅលើទីតាំងប្រព័ន្ធការពារដែនអាកាស និងឃ្លាំងអាវុធរបស់ប្រទេសអាមេនី ដើម្បីគាំទ្រដល់អាហ្សែបែហ្សង់។ កាលពីថ្ងៃទី27កញ្ញា ប្រធានាធិបតី Erdogan បានព្រមានថា ទួរគី “នឹងបន្តឈរខាងបងប្អូននៅអាហ្សែបែហ្សង់ ដូចអ្វីដែលបានធ្វើកន្លងមក”។

យ៉ាងណាក៏ដោយ ក្រុមអ្នកតាមដានសភាពការណ៍ បានអះអាងថា ការប៉ះទង្គិចគ្នាដោយអាវុធរវាងប្រទេសទាំងពីរ នឹងនៅតែមានទ្រង់ទ្រាយតូចក្នុងរយៈពេលខ្លី ដោយសារតែឥទ្ធិពលរបស់រុស្ស៊ី។

ប្រធានាធិបតីរុស្ស៊ី លោក Vladimir Putin កាលពីថ្ងៃទី27កញ្ញា បានស្នើឱ្យអាមេនី និងអាហ្សែបែហ្សង់ “ធ្វើគ្រប់យ៉ាងដើម្បីទប់ស្កាត់ការឡើងកម្ដៅខ្លាំងនៃការផ្ទុះអាវុធនេះ និងបញ្ឈប់ឥរិយាបថជាអរិភាពនឹងគ្នា”។

រុស្ស៊ីមានទំនាក់ទំនងល្អជាមួយអាហ្សែបែហ្សង់ និងអាមេនី ប៉ុន្តែទីក្រុងម៉ូស្គូ រក្សាទំនាក់ទំនងផ្នែកសន្តិសុខការពារជាតិជាមួយអាមេនីប៉ុណ្ណោះ។ លោក Putin មិនចង់ឃើញការប៉ះទង្គិចប្រដាប់អាវុធរវាងអាហ្សែបែហ្សង់ និងអាមេនីនោះឡើយ ព្រោះថា បញ្ហានេះនឹងនាំឱ្យបាត់បង់ស្ថិរភាពនៅក្នុងតំបន់កភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសរុស្ស៊ី។

Viktor Murakhovsky ដែលជាអគ្គនិពន្ធនាយកនៃទស្សនាវដ្ដី Arsenal Otechestva របស់រុស្ស៊ី បានសង្កត់ធ្ងន់ថា ការផ្ទុះអាវុធដាក់គ្នារវាងអាហ្សែបែហ្សង់ និងអាមេនី កាលពីសប្ដាហ៍មុន ពិបាកនឹងក្លាយជាសង្គ្រាម។ លោកនិយាយថា “សង្គ្រាមនឹងទាមទារឱ្យមានប្រភពកម្លាំងជាច្រើន ហើយប្រទេសទាំងពីរសុទ្ធតែមានការលំបាកក្នុងការធ្វើកំណែននានាក្នុងពេលនេះ”។

ប្រធានាធិបតីអាហ្សែបែហ្សង់ លោក Ilham Aliyev ថ្មីៗនេះបានថ្លែងថា ប្រជាជននៃប្រទេសនេះតែប៉ុន្មានសិបនាក់ប៉ុណ្ណោះដែលស្ម័គ្រចិត្តចូលធ្វើសង្គ្រាម ខណៈដែលភាគីខាងអាមេនីវិញ ក៏មិនទាន់ត្រៀមខ្លួនរួចជាស្រេចសម្រាប់ធ្វើសង្គ្រាមនោះដែរ ដោយទើបតែបានធ្វើការលើកទឹកចិត្តក្នុងការធ្វើកំណែនកងទ័ព បន្ទាប់ពីមានការប៉ះទង្គិចគ្នានេះ។

អ្នកជំនាញការ Murakhovsky យល់ថា មូលហេតុដែលនាំឱ្យកើតមានការផ្ទុះអាវុធដាក់គ្នានេះ អាចបណ្ដាលមកពីអាហ្សែបែហ្សង់ចង់បង្ហាញកម្លាំងទ័ពរបស់ខ្លួន ក្រោយពីអាមេនីបានចូលរួមធ្វើសមយុទ្ធយោធា Kavkaz-2020 និងអះអាងអំពីសម្ព័ន្ធមិត្តយោធាជាមួយរុស្ស៊ី។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែមានហានិភ័យមួយដែលគេសង្ស័យថា អាហ្សែបែហ្សង់ និងទួរគី អាចរុញច្រានជម្លោះប្រដាប់អាវុធនេះឱ្យធ្លាក់ទៅក្នុងវិបត្តិកម្រិតធ្ងន់ដោយការធ្វើសកម្មភាពជាក់ស្ដែងនៅលើដែនដីកំពុងមានជម្លោះ។ ក្រុមអ្នកជំនាញបានសង្កត់ធ្ងន់ថា សម្ពាធពីអន្តរជាតិពិតជាមានសារសំខាន់ក្នុងការបង្កើតសន្តិភាពឡើងវិញរវាងអាហ្សែបែហ្សង់ និងអាមេនី៕

ប្រភព៖ RT